by 
नवेगावबांध राष्ट्रीय उद्यानात
दुर्मिळ पट्टेदार कोकिळा
संजीव बडोले
नवेगावबांध दि.२० ऑगस्ट:-
उच्च-स्तरीय "वी-ते वी-टी" शिट्टीचा आवाज काढणारी,सुमारे २० सेमी लांब आणि ३५ ग्रॅम वजनाची, खालचा भाग पांढरा आणि वरचा भाग लालसर तपकिरी,वरच्या भागात तपकिरी पट्ट्या, डोळ्यावर एक गडद रेषा, डोळ्याच्या पट्टीच्या वर, एक वैशिष्ट्यपूर्ण पांढरा सुपरसिलियम, नाकपुड्या गोलाकार, गडद तपकिरी पंख आणि शेपटी, शेपटीवर, एक काळा सबटरमिनल बँड, शेपटीची टीप हलकी बफ रंगाची, पांढुरक्या पोटावर बारीक, गडद राखाडी रंगाचे पट्टे, बुबुळ तपकिरी-पिवळ्या,पायांना राखाडी रंग असणारी दुर्मिळ ब्यांडेड बे कोकिळा नवेगाव भांडार राष्ट्रीय उद्यानात प्रथमच आढळून आले आहे.
A rare striped cuckoo was found in this forest in Vidarbha
पक्ष्यांच्या हंगामी सर्वेक्षणादरम्यान नवीन निष्कर्ष नोंदवले गेले आहे. नवेगाव राष्ट्रीय उद्यानाच्या इतिहासात प्रथमच दुर्मिळ ब्यांडेड बे कोकिळा आढळून आल्याची नोंद जैवविविधता अभ्यासक प्रा.डॉ.गोपाल पालीवाल, प्रा.भीमराव लाडे व प्रा. डॉ. सुधीर भांडारकर यांनी हे निष्कर्ष आंतरराष्ट्रीय "जर्नल ऑफ न्यू बायोलॉजिकल रिपोर्ट" मध्ये प्रकाशित केले आहेत.
नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्पातील नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान हे पक्ष्यां करिता, विविध वनस्पती आणि वन्यजीवांसाठी महत्त्वाचे ठिकाण आहे. नवेगावबांध हे एक सुंदर तलाव आहे आणि प्रत्येक हिवाळ्यात स्थलांतरित पक्ष्यांचे कळप येतात. यात एकूण ३१२ पक्ष्यांच्या प्रजाती, त्यापैकी २५२ स्थानिक रहिवासी पक्षी, ५ हंगामी स्थलांतरित पक्षी, ५ प्रवासी स्थलांतरित पक्षी आणि २ प्रजनन स्थलांतरित पक्षी या पूर्वी नोंदविलेले आहे.
या संशोधकानी आता बँडेड बे कोकिळा प्रथमच आढळल्याने प्रथमच चेकलिस्टमध्ये नवीन पक्षी समाविष्ट केला असून आता एकूण पक्ष्यांची संख्या ३१३ झाली आहे. इतर भारतीय संशोधकाच्या मते हा पक्षी असामान्य किंवा दुर्मिळ आहे. भारतात, ही कोकीळ यापूर्वी मध्य आणि उत्तर गुजरात, सिंधुदुर्ग, रायगड आणि कोल्हापूरच्या अनेक भागात आढळून आली होती.
बँडेड बे कोकीळ (कॅकोमँटिस सोननेराटी) ही एक छोटी कोकीळ आहे जी सुमारे २० सेमी लांब आणि ३५ ग्रॅम वजनाची असते. या बँडेड बे कोकिळा प्रजातींचा खालचा भाग पांढरा आणि वरचा भाग लालसर तपकिरी असतो. वरच्या भागात तपकिरी पट्ट्या दिसतात. डोळ्यावर एक गडद रेषा आहे. डोळ्याच्या पट्टीच्या वर, एक वैशिष्ट्यपूर्ण पांढरा सुपरसिलियम आहे. नाकपुड्या गोलाकार असतात. बँडेड बे कोकिळेला गडद तपकिरी पंख आणि शेपटी असते. शेपटीवर, एक काळा सबटरमिनल बँड आहे. शेपटीची टीप हलकी बफ रंगाची असते. पांढुरक्या पोटावर बारीक, गडद राखाडी रंगाचे पट्टे दिसू शकतात. बुबुळ तपकिरी-पिवळ्या असतात. पायांना राखाडी रंग असतो. त्यांची हाक हा उच्च-स्तरीय "वी-ते वी-टी" शिट्टीचा आवाज आहे. बँडेड बे कोकीळ हा एक प्रकारचा ब्रूड परजीवी आहे जो आपली अंडी दुसर्या पक्ष्याच्या घरट्यात उबवतो आणि आपल्या पिल्लांची काळजी घेण्यासाठी यजमानावर अवलंबून असतो. जैवविविधता संशोधनातील या अतुलनीय मैलाच्या दगडाबद्दल प्राचार्य.डॉ.ईश्वर मोहुर्ले, प्राचार्य.डॉ.अरुण झिंगरे, प्रवीण रणदिवे, कुलदीपसिंग बच्छिल, द्वारपाल चौधरी, रुपेश निंबार्ते यांच्यासह अनेकांचे अभिनंदन केले आहे.
